Nhạc-sĩ XUÂN-LÔI

Vài hàng tiểu-sử

Nhạc-sĩ Xuân-Lôi sinh ngày 17 tháng 10, 1917 tại Hà-Nội. Thân-phụ ông là cụ Phạm-xuân-Trang, cũng là nhạc-sĩ, từng theo học nhạc cổ Trung-quốc với các ban-nhạc Tàu và cũng có lập ban-nhạc đi trình-diễn. Trong nhà có tấ cả là 6 anh em : Xuân-Thư, Xuân-Oai, Xuân-Lôi, Xuân-Tiên, Xuân-Khuê và Xuân-Tuấn. Khi còn nhỏ, Xuân-Lôi đã nắm vững kỹ-thuật nhạc-khí Tàu và thông-thuộc bài bản Tàu.

Buổi trình-diễn đàu-tiên trước công-chúng của nhạc-sĩ Xuân-Lôi tại Khai-Trí Tiến-Ðức rất thánh-công. Năm 10 tuổi ông học nhạc-lý, học nhạc-khí tây-phương như: Măng-cầm ( Mandoline ), kèn saxo baryton, rồi kèn saxo alto, hắc tiêu ( Clarinette ).

Năm 1936, ông theo cha sang Cao-Miên, trình-diễn và lợi dụng cơ-hội này ghi chép 30 bài ca Cao-Miên và học cách đàn nhạc khí Cao-Miên của dàn nhạc Pinpeat ( khong vong, roneat, tro, pey or v.v.....).

Năm 1940, người cha của ông định-cư tại Bao-Vinh ( miền Trung ) nên ông co dịp làm quen với nhạc Huế. Sau đó ông cùng người em là nhạc-sĩ Xuân-Tiên ra Hà-Nội cộng-tác với các vũ-trường để sinh sống.
 

Năm 1942, ông và người em, nhạc-sĩ Xuân-Tiên, đi theo đoàn cải-lương Tố-Như vô Sài-gòn nhân-dịp hội chợ trình-diễn và lưu-diễn khắp lục-tỉnh miền Nam. Nhờ vậy nhạc-sĩ Xuân-Lôi học hỏi thêm nhạc cải-lương và các điệu hồ-quảng.

Năm 1943, đoàn cải-lương Tố-Như trở ra Bắc. Ông rời gánh và năm 1944, hai anh em ông đàn cho các vũ-trường Lucky-Star, Moulin Rouge tại ngã tư Sở, rồi tại vũ-trường Victory, hotel Spendide, Taverne Royale ở Hà-Nội. Trong thời-gian này, ông học thêm vĩ-cầm ( Violon ), hâ-ut-cầm ( Guitare Hawaienne ), trống, đàn banjo alto v.v....

Trong thời-gian tản-cư ( khoảng 1946 ), Xuân-Lôi và Xuân-Tiên lập ban-nhạc Lôi-Tiên đi di64n lưu-động và đàn cho gánh cải-lương Bích-Hợp.

Từ năm 1949 tới 1950, hai anh em lên tận vùng Thái-Nguyên nhập vào ban văn-hoá-vụ với trưởng ban là Hoài-Thanh. Ông có dịp gặp-gỡ các văn-nghệ-sĩ nổ tiếng như: Phan-Khôi, Tố-Hữu, Thế-Lữ, Văn-Cao, Canh-Thân, Lê-Hoàng-Long, Quốc-Vũ, Nguyễn-Tuân.

Trong thời gian ở Thái-Nguyên, ông đã ký-âm mấy chục ca-khúc dân-tộc Chèo thiểu-số. Ông đã cùng Xuân-Tiên nghiên-cứu cách làm ống sáo 10 lỗ và 13 lỗ, có đủ các bán cung để có thể thổi các bản nhạc Tây-phương. Ông chế các ống sáo từ do, re, mi, fa, sol, la, si. Ông còn chế-biến với ống nứa để làm nhạc-khí khác như bộ trống nứa .

Năm 1951 hai anh em đi Nam-Ðịnh làm việc ở dancing Văn-Hoa. Ít lâu sau với một thành-phần 12 nhạs-sĩ, ông cùng họ làm việc tại nhà-hàng Le Coq d'Or.

Năm 1953, ông vào Sài-gòn làm việc tại vũ-trường Kim-Sơn, Bồng-Lai, Lê-LAi, Mỹ-Phụng, Văn-Cảnh. Rồi làm đài phàt-thanh Pháp-Á, đài Sài-gòn, đài Tiếng noi Tự-Do, đài tiếng nói Quân-Ðội, lập ban nhạc lấy tên Hương-Xa, chuyên đàn nhạc jazz lời Việt.

Năm 1958, nhạc-sĩ Xuân-Lôi đoạt giải nhất với bản Tiếng hát quê-hương do ông bộ trưởng Trần-chánh-Thành trao tặng. Năm 1961, ông lại đoạt giải nhất qua bài Bài hát của người Tự-Do trong cuộc thi sáng-tác của đài Tiếng nói Quân-Ðội.

Khi có đài truyền-hình, ông có cộng-tác, chánh với ban Tiếng Tơ-Ðồng và ban Tuổ-Xanh. Cho đến trước khi mất Sài-gòn, ông điều-khiển ban nhạc tại nhà-hàng Maxim's do Hoàng-thi-Thơ tổ-chức văn-nghệ theo kiểu quốc-tế.

Trong thời gian sau thang 4 năm 1975 sống với cộng-sản, nhạc-sĩ Xuân-Lôi có sáng-chế ra một cây đàn làm bằng lon sắt co 39 lon tức 39 nốt nhạc. Ðàn được đặt tên là Xuanloiphone và thực-hiện xong ngày 20 tháng 7, 1976.

Nhạc sĩ Thanh-Tùng chụp hình làm tài-liệu và nhạc-sĩ Nguyễn-xuân-Khoát viết bài trên báo Tin-Sáng ngày 17 tháng 10,1979 về nhạc-khí này. Ông có sáng-chế một nhạc-cụ khác bằng nứa 29 nốt gọi là Mélobasse. Ðàn Mélobasse chưa thực hiện xong vì thiếu phương-tiện.

Ngày 2 tháng 11, 1987, nhạc-sĩ Xuân-Lôi cùng gia-đình sang định-cư tại Pháp.

Nhạc sĩ Xuân-Lôi còn lại 27 ca-khúc, trong khi nhạc sĩ Xuân-Tiên còn lại 32 bài hát, trong số đó có bài Tình Bắc Duyên Nam là nổi-tiếng nhứt. Ðặc-biệt là hai anh em đều sử-dụng ăm-giai ngũ cung để sáng tác nhạc.

Tôi có dịp gặp nhâc-sĩ Xuân-Lôi và mời anh vào thăm viện bảo-tàng Musée de l'Homme. Anh có tặng cho viện bảo-tàng hai cây sáo để tàng trữ. Tôi có giới-thiệu anh vào một quyển loại Who's Who mang tên là The International Directory of Distinguished Leadership dể ghi giữ tiểu-sử của anh. Trong thời gian ở Pháp, anh có làm lại cây đàn Xuanloiphone hòn tất vào ngày 31 tháng 12, 1991. Anh có biểu-diễn cho tôi nghe, có chụp hình lưu-niệm.

Thỉnh-thoảng anh góp mặt vào những buổi sinh-hoạt cộng-đồng Việt tại Paris.

Trần-quang-Hải